Türkiye'nin eski Başbakanlarından Adnan Menderes'in İngiltere'nin başkenti Londra yakınlarında geçirdiği ve sağ kurtulduğu uçak kazasının üzerinden 54 yıl geçerken, kazaya ilişkin İngiltere'deki arşivler ortaya çıktı.

'MENDERES MUCİZESİ' İNGİLİZ BASININDA

Menderes ve beraberindeki heyet, 17 Şubat 1959 tarihinde Londra'da yapılacak Kıbrıs görüşmelerine katılmak için Ankara Esenboğa Havalimanı'ndan yola çıktı. Viscount tipi dört motorlu "Sev" isimli uçak, önce yakıt ikmali için İtalya'nın başkenti Roma'da mola verdi, daha sonra ise Londra'daki Heathrow havaalanına hareket etti. Ancak yoğun sis nedeniyle uçağın Heathrow havaalanına inişine izin verilmedi. Uçağın önce Paris'e indirilmesi planlandı, ardından ise Londra'nın 40 kilometre güneyindeki Gatwick havaalanına yönlendirildi.

Ancak "Sev" uçağı yine yoğun sisin etkili olduğu Gatwick havaalanına yaklaşık 5 kilometre kala Surrey bölgesindeki Newdigate köyü yakınlarında ormanlık bir alana düştü. Ağaçlara çarpan uçağın iki kanadı koptu ve ters döndü. Uçakta bulunan 8 mürettebattan 5'i, 16 yolcudan ise 9'u hayatını kaybetti.

Başbakan Adnan Menderes kazadan hafif yaralanarak sağ kurtuldu ancak aralarında dönemin Anadolu Ajansı Genel Müdürü Şefik Arzık, Basın-Yayın ve Turizm Bakanı Server Somuncuoğlu ve Başbakanlık Özel Kalem Müdürü Muzaffer Ersü'nün de bulunduğu 14 kişi hayatını kaybetti. Feci kaza, Türkiye'nin yanı sıra İngiltere gündeminin de ilk sırasına oturdu.

Kaza, İngiliz gazetelerinin manşetlerinde

Kazanın gerçekleştiği 17 Şubat'tan bir gün sonra dönemin İngiliz gazetelerinin hemen hepsinin manşetlerinde Menderes'in kurtulduğu uçak kazası yer aldı.

British Library'ya bağlı gazete arşivlerinden elde edilen 18 Şubat 1959 tarihli ulusal gazetelerin çoğunun manşetinde uçak kazası haberi ile Menderes'in fotoğrafları bulunuyor.

Daily Mail gazetesi kazayı "Menderes Mucizesi" manşetiyle, Daily Herald gazetesi "Barış uçağında dehşet: 12 ölü", Manchester Guardian gazetesi "Menderes uçak kazasından sağ kurtuldu", Daily Telegraph gazetesi "Menderes kazadan sağ kurtuldu", Daily Mirror gazetesi ise "Uçak kazasında 12 kişi ölürken, Türk Başbakanı kurtuldu" başlıklarıyla duyurdu.

Londra'daki Kıbrıs konferansına gelirken ormanlık bir alana uçağı düşen Menderes'in sağ kurtulduğunu vurgulayan gazeteler, sayfalarında uçağın enkazından ve itfaiye ekiplerinin enkaz aramasından fotoğraflara da yer verdi. Yoğun sisin etkili olduğunu belirten dönemin İngiliz gazeteleri, haberlerinde ilginç detaylara dikkati çekti.

Ben Türkiye'nin Başbakanıyım

Daily Mail gazetesi, kaza olduktan hemen sonra olay yerine giden kişilere, enkazdan çıkarak, yanında duran Menderes'in, "Ben Türkiye'nin Başbakanıyım. İçeride başkaları da var. Lütfen onlara yardım edin" dediğini aktardı.

Kaza dolayısıyla Londra'da yapılacak Kıbrıs konferansının ertelendiğini yazan gazete, o akşam Londra'da bir kliniğe kaldıran Menderes'i dönemin İngiltere Başbakanı Harold Macmillan ile Yunanistan Başbakanı Constantine Karamanlis'in ziyaret ettiğini kaydetti. "Menderes'in kıl payı kazadan kurtulduğunu" belirten Daily Mail, Londra'da etkili olan yoğun sis nedeniyle uçağın Gatwick havaalanına yönlendirildiğini bildirdi.

Manchester Guardian gazetesi ise Macmillan ile Karamanlis'in 12 dakika süren hastane ziyaretlerinde Menderes'le konuşamadıklarını çünkü kendisinin verilen ağrı kesicilerin ve sakinleştirici ilaçların etkisiyle uyumakta olduğunu bildirdi.

Kazanın ardından Sivil Havacılık Bakanlığı yetkilisinin görüşlerine yer veren gazete, yetkilinin "Birçok kaza gördüm ama hiç bu kadar kötüsünü görmedim. Uçak ormanlık alanda sürüklenmiş ve kuyruğu kopmuş. Enkaz buruşturulup atılmış bir kağıt parçası gibiydi" sözlerini aktardı.

Menderes şoktaydı, zor konuşuyordu

Daily Telegraph gazetesi de uçağın düştüğü yerin yakınında bulunan Newdigate köyündeki çiftçi bir çiftin Menderes'e yardım ettikleri bilgisini paylaştı. Uçağın düşme sesini duyan ve evinden çıkan Margaret ve Anthony Bailey'nin olay yerine gittiğini aktaran gazete, üç kişinin çifte doğru yürüdüğünü ve Bailey çiftinin bu üç kişiyi arabalarına alarak evlerine götürdüğünü bildirdi.

Margaret Bailey'nin sözlerini aktaran Daily Telegraph, 37 yaşında hemşire olan Bailey'nin "Üç kişi enkazdan bize doğru tökezleyerek yürüyordu, dehşet içerisindeydiler. Arabaya aldım ve eve döndük. Menderes'in bu üç kişiden biri olduğunu o an bilmiyordum. Bu üç kişiye yardım ettim. Menderes şoktaydı ve zor konuşuyordu. Ambulans çağırdım. Ambulansı beklerken onlara battaniye ve kahve verdim. Türk Başbakanı çok iyi İngilizce konuşuyordu. Sürekli bana 'Çok kibarsınız, çok teşekkürler' diyordu" sözlerine sayfalarında yer verdi.

Gazete, olay yerine ilk giden kişilerden 58 yaşındaki bahçıvan John Marshall'ın ise "Enkazdan çok sayıda insan çıkardım. Çıkardıklarım arasında çok feci şekilde yanan ama hala hayatta olan bir hostes de vardı. Onu çıkarırken zorlandık, enkazın bir kısmını kesmek zorunda kaldık" dediğini bildirdi.

Kraliçe'den Menderes'e "geçmiş olsun" telefonu

Daily Mail gazetesi, 19 Şubat 1959 Perşembe günkü sayısının manşetini de Adnan Menderes'e ayırdı. Gazete, "Kraliçe'den Menderes'e telefon" başlığıyla verdiği haberde, İngiltere Kraliçesi 2. Elizabeth'in Türkiye'nin Londra Büyükelçiliği'ni arayarak, Menderes'in sağlık durumu hakkında bilgi aldığı ve geçmiş olsun dileklerini ilettiği kaydedildi. Haberde, o sırada Londra'da bulunan Rum lider Başpiskopos Makaryos'un da telgraf göndererek, kazada ölenlere başsağlığı, yaralılara acil şifalar dilediği belirtildi.

Daily Herald gazetesi de kazayla ilgili haberi okuyucularına aktarırken, Menderes'in uçağı düştükten 15 dakika sonra Yunanistan Başbakanı Karamanlis'i getiren uçağın Gatwick havaalanına sağ salim indiğine dikkati çekti. Yine aynı gazete Menderes'in enkazdan Başbakanlık Özel Kalem Müdür Muavini Şefik Fenmen tarafından kurtarıldığını aktardı.

Başucu Anlaşması

İngiliz basını kazanın hemen ardından 19 Şubat 1959 tarihinde imzalanan ve "Kıbrıs Cumhuriyeti'nin bağımsız bir devlet olarak 16 Ağustos 1960 tarihinde kurulmasını" sağlayan Londra Anlaşmasına da sayfalarında yer verdi. 20 Şubat 1959 tarihli Daily Mail gazetesi manşetinden "Başucu Anlaşması" başlığıyla verdiği haberde, "Menderes'in uçak kazası nedeniyle tedavi gördüğü Londra kliniğindeki odasında Macmillan ve Karamanlis ile birlikte Londra Anlaşması'na imza attığını" kaydetti.

Gazete ayrıca, hastanedeki odasında başucunda Kıbrıs görüşmelerine ilişkin kalın dosyalar bulunan Menderes'in bunları okumak için yakın gözlüğü siparişinde bulunduğu, çünkü gözlüğünün uçak kazası sırasında kırıldığı detayını aktardı.

Kazaya ilişkin arşiv görüntülerinde uçağın enkazı görülüyor. Bir diğer görüntüde ise hastaneden taburcu olan Menderes, doktorlara ve hemşirelere teşekkür ediyor. Kazanın hemen ardından Newdigate köyünde Menderes'e evini açan Margaret ve Anthony Bailey çiftinin evini de ziyaret ederken görülen Menderes, çifte teşekkür ediyor ve Bailey çiftini Türkiye'ye tatile davet ediyor.

Kazadan kurtuldu ama iki yıl sonra idam edildi

Menderes'i taşıyan uçağın Londra yakınlarındaki kazası, İngiltere'de bazı tarih kitaplarına da konu oldu. Tarihçi yazar John Callcut'un kaleme aldığı ve 2002 yılında yayımlanan "Newdigate'in Kitabı" adlı Newdigate köyünün tarihinin anlatıldığı kitapta yazar uçak kazasına da değindi.

Kitabının üç sayfasını kazaya ayıran ve kazadan fotoğraflara da yer veren Callcut, "Menderes kazadan sağ kurtuldu ama iki yıl sonra asılarak idam edildi" ifadesini kullandı.

Uçak kazasında ölenlerin cenazeleri 22 Şubat 1959 günü Türkiye'ye gönderilirken, Londra'nın güney batısındaki Brookwood Türk Hava Şehitliği'nde üzerinde kazada hayatını kaybedenlerin isimlerinin yazılı olduğu bir anıt bulunuyor.