Nasıl ki her şeyde fıtaratın düşmanları vardır, isterlerki fıtratı değiştirip, aslından uzaklaştırsınlar, ta ki sevilmesin. Zira herşey aslı ve fıtratı ile güzeldir. Bu şekilde dilin de düşmanları vardır, dille oynamak, aslından, fıtratından ve Allah’ın yolundan uzaklaştırmak isterler. Allah’ın onlara verdiği dili Allah’a karşı düşmanlıkta kullanmak isterler…

Son dönemde birçok kimse dilimiz üzerinde çalışmalar yapmaktadır. Bu kimselerden bir kısmı hakikaten dil için doğru ve halisane bir hizmet yapmaktadır. Bu kimselere teşekkür etmeli ve onları tebrik etmelidir.

Bazı kimseler de vardır ki; niyetleri doğru, yalnız bilmeyerek dili bozmaktadırlar. Bu tarz kimselerin hatalarını düzeltmeli ve kusurlarına bakılmamalıdır.

Bazı kimselerde vardır ki; bilinçli bir şekilde dili bozmakta ve dili bozmak için bilinçli bir gayret sarf etmektedirler. İşte! Bu kimselere karşı uyanık olmalı, dili bozmalarına fırsat vermemelidir… Ellerinden geldiğince dili İslam-i terim ve kelimelerden soyutlamak isterler. Bu terim ve kelimelerin yerine ise batılı kelimeler ikame ederler. Ellerinden geldiğince aslı Arapça olan terim ve kelimelerden sakınıp, kaçarlar. Yalnız İngilizce terim ve kelimelerden sakınıp kaçmazlar. Bu tarz insanların dil için yaptıkları çalışmalar doğru değildir.

Öyle ise, gözü kapalı Kürdçe “Basın-Yayın” organlarına tabi olmamak lazım. Dergi olsun, gazete olsun, kitab, televizyon ve radyo olsun; böylesine kör taklit ve takipten sakınmak lazım. “Basın-Yayın” organlarında bir kelime kullanıldığında, öncelikle eski kaynaklara bakmalı ya da yaşlılardan o kelimeyi sormalı, şayet kullanımlarında varsa bu kelimeleri bizim de kullanmamızda bir beis yoktur…

Bir başka hususta şudur ki; aslı “Arapça, Farsça ve Türkçe” olup eski kaynaklarımızda bulunan ve şehir hayatı ile içli dışlı olmamış yaşlılarımızın lisanlarından da düşmeyen terim ve kelimeleri kullanmakta beis görmemeli ve utanmamalıyız. Zira bu tarz yaklaşımlar dili idam sehpasına çekmek demektir. Nasılki insanlar ve milletler birbirine muhtaçtır ve hiç kimse ben kimseye muhtaç değilim, her ihtiyacım evimde mevcuttur diyemez. Zira komşu komşunun külüne muhtaçtır. Aynı şekilde hiçbir dil bir diğer dil olmadan tamam olup kemale ermez. Ne kadar edebi olursa olsun, her dil muhakkak bazı kelimelerde diğer dillere ihtiyac duyar. Özellikler Arapça kelime’ler dillerin göz nurudurlar. Zira Arapça vahyin dilidir… Bizim de bu hususata dikkatli olmamız gerekmektedir. Soytarı bir taklid ile dilimizin nurunu söndürmemeliyiz.

Her dilde, “Sözlük Dili” ve “Örfi Dil” vardır. Bu iki dil hariç ayrıca bir de “Edebi Dil” vardır. Bundan dolayı sadece sözlük dili ile konuşmak hatadır. İyi bir şekilde bir dili konuşabilmek için her üç dili de iyi bilmek ve yerinde kullanmayı bilmek lazım. Aksi bir kullanım hatadır. Zira her birinin kullanılması gereken yerler vardır.

Örneğin bazı kelimeler vardır örfte hayvanlar için kullanılmakta olup, insanlar için kullanılmazlar. Bundan ötürü örfi dili bilmeyen biri sadece sözlük dili ile bu kelimeleri tercüme etse, bu durumda maskara olur, bazen de kötek yeme ihtimali yüksektir. Bazı örneklerini konuya açıklık getirmek için zikredeceğim:

“Avis”(Hamile) kelimesi Sözlükte Kürdçe bir kelimedir. Örfte ise hayvanlar için kullanılır. Bir kimse kalkıp insan için kullansa, kavga sebebi bir hakaret olur. Bu kelimeye karşılık Örfte “Hemil” ya da “Halek” kelimesi kullanılır. Şöyle denilir: “Filan pîrek / jin bi hemle ye; yan jî bi halekî ye”(Falanca kadın hamiledir). Şayet Doğuracak olan hayvansa denilir: “Çêleka me, gamêşa me, mêşina me avis e” (İneğimiz hamiledir). Sözlükte “Hemil, Halek” kelimelerinin her ikisi de Arapça’dır. Atalarımız edeben hayvan için kullandıkları “avis” kelimesini insan için kullanmamışlardır.

“Zayîn” (Doğurmak),“Welidandin” ya da “hemildanîn”: Bu üç kelimeden ilki Sözlükte Kürdçe’dir. Diğer ikisi ise asılları itibari ile Arapça’dır. Yalnız örfi lisanda, ilki hayvanlar için, diğer ikisi ise insanlar için kullanılmaktadır. Denilir ki: “çêleka me zaye” (İneğimiz doğurdu). Denilmez: “jina min zaye” (Karım doğurdu), şayet birine derseniz, “jina te zaye” (Karın doğurdu), kötek yeme ihtimaliniz yüksektir. Bu cümlenin doğru kullanımı şu şekildedir: “hemla xwe danî” ya da “welidî”. “Me’ala Firoz” isimli mealin sahibi bir dostum, mealinde “Suretê Îxlasê” (İhlas Suresi Meali)’inde şu ayeti “لَمْ يَلِدْ وَلَمْ يُولَدْ ” “ne zaye û ne hatîye zayandin” şeklinde meal etmiştir. Örfte böyle bir meal ve tecüme yanlıştır ve ayıptır. Bu dostum çok değerli bir şahsiyettir; öyle zannediyorum bu ince nokta dikkatini çekmemiştir. Öyle ümid ediyorum dostunun bu yazısını okuduğunda bu hatasınını düzeltir. Böyle eksikliklerle beraber ben dostumu, müslüman milletin hizmetine böyle bir eser sunduğu için tebrik ediyorum.

Yine Kürdçe meal yazan başka bir kardeşimizin ise dikkatini “Edebi Kürdçe” çekmemiş ve kalkıp surelerin isimlerini tercüme etmiş. “Sûretê Beqere” (Bakara Sûresini) “Suretê Çêlekê” (İnek Sûresi) olarak tercüme etmiştir. Bu büyük bir hatadır. Zira tercüme geleneğinde isimler tercüme edilmez.

c- Anlatıldığına göre adamın biri eşşekten düşmüş. Çevredeki insanlar etrafına toplanmış ve sormuş: “Çibu ji te? Çibu ji te?” (Ne oldu sana?), diye sormuşlar. Eşşekten düşen adam Kürdçe bilmediği için şöyle demiş: “Ez ji kerê ketim” (Eşşekten düştüm) tabi ordaki insanlar ona gülmeye başlamış ve halkın arasında fıkra olmuş. Zira o şahıs Türkçe düşünmüş ve “Eşşekten düştüm” cümlesini olduğu gibi tercüme etmiş. Kürd olmadığından örfi dilden gafil kalmış ve Kürdçe sözlükte nasılsa mota mot tercüme etmiş. Oysa Kürdçe de “Ez ji kerê ketim” cümlesi, kendine (Eşşek Sıpasıyım) demekle eş değer. “Ez ji kerê ketim” cümlesi yerine örfte “Ez ji ser kerê ketim” (Ben eşşeğin üstünden düştüm) cümlesi kullanılır. Bunlar gibi daha nice örnekler zikredilebilir. Öyle ise şunu iyi bilmek lazım, hangi dil olursa olsun iyi öğrenmek için, sözlük dilinin yanında Edebi ve Örfi dili de iyi öğrenmek gerekir.

d- Örfte kullanımı olmayan kelimelerde ise, sözlük dilinden istifade etmek gerekir.

Sizleri Alemlerin Yaratıcısı Allah’a emanet ediyorum.